Свети Макариј Велики
Поуки од свети Макариј Велики
5. Состојба на подвижништвото
а) Одлучноста е појдовна точка. Нејзе треба да ѝ поставиме цел, за да не бидат попусти нашите трудови. Во што се состои оваа цел? Во тоа: да дојдеме до обновување на нашата природа преку благодатта на Светиот Дух. Оној што одлучил да го посгигне ова, должен е сите свои усилби да ги усгреми кон тоа да биде осенет од Светиот Дух со Неговата сила и дејство и како оган да почне да изгорува сѐ што е нечисто во неговата природа. Кога се извршува ова, тогаш кога влегува како душа во душа, човекот оживува духовно и само на овој начин и преку ова станува вистински човек. Ова е главната мисла на свети Макариј, околу која се групираат неговите други мисли.
113. Оној што Му приоѓа на Бога и вистински сака да биде Негов последовател, последовател на Господа Исуса Христа, треба да Му приоѓа со цел за да се измени, да се покаже подобар и нов човек, не задржувајќи ништо од она што му е својствено на стариот човек. Зашто е речено: “Koj е во Христа, тој е ново создание” (2. Kop. 5, 17) (44, 1).
114. Душата, која вистински верува во Христа, треба од сегашната порочна состојба да премине во друга, во подобра; да ја измени сегашната унижена природа во нова, божествена, да ја пресоздаде силата на Светиот Дух. И тогаш таа може да стане погодна за небесното царство. Ова можеме да го постигнеме само ние што веруваме и кои вистински Го љубиме Бога и ги извршуваме сите Негови заповеди. Како што за време на пророкот Елисеј, дрвото, кое е лесно и, кога се фрли во вода, по своите природни својства, плива врз површината на водата, а тогаш, на водната површина изнело заедно со себе и железо, кое е потешко по својата природа, а колку повеќе Господ ќе ни даде леснотија со испраќањето на лесноподвижниот, благиот и небесен Дух Свети и, преку Него, ќе и даде леснотија на душата, која пропаднала во водите на лукавството, ќе ја олесни, окрили и издигне во небесните височини, откако ја измени и претвори нејзината сопствена природа (44, 5).
115. Како што е телото мртво без душата и не може да прави ништо, така и без небесната душа, без Божјиот Дух, и душата е мртва за Божјото царство и без Светиот Дух не може да го врши она што е Божјо (30, 3).
116. Затоа, оној што се труди да поверува и пријде до Господа, тој мора да се моли да Го прими Духот Божји додека е уште тука, затоа што Светиот Дух е живот за душата и затоа дошол Господ Исус Христос, за да ѝ даде живот на душата, да ѝ Го даде Светиот Дух уште овде на земјава (30, 6).
117. Бог толку те засакал, што слегнал од светите небеса, ги примил твојата разумна природа и твоето земно тело, ги соединил со Својот Божествен Дух, за и ти, земниот, да ја примиш во себе си небесната душа. И кога твојата душа ќе биде во општење со Светиот Дух и кога небесната душа ќе влезе во твојата душа, тогаш ќе бидеш ти совршен човек во Бога и наследник и син Божји (32, 6).
118. Затоа треба да Го засакаме Господа, со сите сили да се трудиме да напредуваме во добродетелите, неуморно и постојано да се молиме; потполно и совршено да Го примиме Неговиот ветен Дух, за да се оживотворат нашите души додека сме уште на земјава во телото. Зашто, ако душата уште во овој живот не Го прими во себе Светиот Дух заради својата голема вера и поради своите молитви, не се соедини со Божјата природа, исполнувајќи се со благодатта на Светиот Дух, со чија помош може непорочно и чисто да ја изврши секоја заповед, таа не може да биде погодна за небесното царство (44, 9).
119. Како последица на непослушоста на првиот човек сме го примиле во себе она што не ѝ е својствено на нашата природа - штетните страсти, кои преку силата на навиката и преку долговременото усвојување, сме ги претвориле во своја втора природа. Нив можеме да ги изгониме од нас со необичниот дар на Духот како нешто што не ни е својствено и на тој начин да ни биде вратена нашата првобитна чистота. И ако преку многу молитви, прозби, преку вера и преку оддалечување од светот не ја примиме во себе си оваа небесна љубов на Духот и нашата природа, осквернета од пороците, не се прилепи кон љубовта, односно кон Господа, не биде осветена со оваа љубов на Духот и ако до крајот на својот живот живееме точно според Божјите заповеди, не ќе можеме да го добиеме небесното царство (4, 8).
б) Оној што во покајание се обратил кон Господа, по примањето на оваа света тајна, во него веќе се наоѓа Божјата благодат, но таа не се пројавува еднакво во сите. Едни ги осенува веднаш, а други ги става на долги испитувања и дури тогаш го пројавува своето дејство.
120. Божјата премудрост е безгранична и несфатлива за нашиот ум. Ние не можеме да сфатиме на какви сѐ разновидни начини му се раздава благодатта на човечкиот род, за да се провери слободната волја на секој човек, за да се пројават оние што Го љубат Бога со сето свое срце и кои се готови заради Него да преминат низ секаква опасност и да преземат секаков труд. Зашто некои, штом пристапат со вера и со молитва, додека се уште овде на земјава, без трудови, без пот и без напори, ги примаат даровите на Светиот Дух. При тоа, Бог не ја дава благодатта без причина, не навремено и не случајно, но според Својата неискажлива и несфатлива премудрост, за да се пројават желбата и слободната волја на оние, кои брзо ја добиваат Божјата благодат и дека таа се cocтои во тоа што тие чувствуваат дека таа им е дар, дека е милост и сладост Божја, дека им е дарувана и без нивни посебни трудови; дека е вистинска благодат, со која се удостоиле и дека се токму затоа должни да покажат ревност, неуморност, усилби и плод на љубов од страна на својата слободна волја, а со тоа да се отплатат за овој преголем дар, така што потполно да Му се предадат на Господа, да Го љубат само Господа и да ја извршуваат само Неговата волја и потполно да се оддалечуваат од сѐ што е телесно и грешно (29, 1).
121. А на некои, иако се оддалечиле од светот, иако, според Евангелието, се откажале од овој свет, и со големо трпение преуспеваат во своите молитви, во постот, како и во ревнувањето во другите добродетели, Бог не им ги дава набргу Својата благодат, Својот мир и Своите дарови, туку не брза и го задржува Својот дар. И ова не е без причина, не е ненавремено и случајно, но по некаква неискажлива премудрост, заради испитување на слободната волја, за да се види дали тие се верни и дали вистински Го почитуваат Бога, Кој ветил да им дава на оние што бараат и им ги отвора вратите на оние што тропаат, за да се види дали вистински веруваат во Неговите зборови, дали до крајот ќе имаат непоколеблива вера, дали ревносно ќе продолжат да се молат и да бараат, дали нема да отстапат од Бога кога ќе им дојдат страдања и заплашувања, дали нема да се предадат на мрзливост, откако паднат во неверување и безнадежност и нема да претрпат до крајот поради староста на времето и испитувањето на нивната слободна волја (29, 2).
122. Оној, пак, кој веднаш не ја прима Божјата благодат, кога Бог го одлага нејзиното царување, тој уште повеќе се загрева и уште посилно копнее по Божјите небесни дарови и секој ден ги умножува и засилува: желбата, ревноста, неуморноста, усилбите, сите свои добродетели, гладот и жедта, само да може да го прими тоа богатство, а и неговите порочни помисли слабеат, не станува мрзлив, нетрпелив и не се очајува. Исто така, поради ова задоцнување не ослабнува и не се прашува кога Бог ќе му ја подари Својата благодат, не предавајќи се поради тоа на мрзливост. Напротив, колку Бог одложува и не брза, испитувајќи ги неговата вера и неговата слободна волја, тој треба да станува сѐ поревносен и понеуморен во барањето на овие дарови Божји, кога веќе еднаш поверувал и се уверил оти Бог не лаже и дека е вистина сѐ што ветува, па дека и Својата благодат ќе им ја даде на оние што ја бараат со вера и со трпеливост до крај (29, 3).
123. Душите на верните Го почитуваат Бога како верен и вистински и, според славата на вистината, се утврдиле во тоа дека “Бог е вистинит” (Јован 3, 33). A спрема она што го рековме погоре по однос на тоа како треба да ја сфаќаме верата, се испитуваат себе си, се прашуваат што и колку зависи од нив, прашувајќи се какви се нивните недостатоци, дали доволно се трудат, дали се ревностни, дали им се силни верата и љубовта и дали ги имаат другите добродетели, па ако се испитаат себе си до најподробна точност, толку колку што можат според своите сили и можности, се принудуваат и се присилуваат да Му угодуваат на Господа, откако еднаш поверувале дека Бог, како вистинит, нема да ги лиши од Својот духовен дар, само ако истрајат до крај да бидат ревносни пред Него, ако Му служат и ако се трпеливи, и додека се уште во тело, овде и за време на овој живот, ќе се удостојат да ја примат небесната благодат и да се удостојат да го добијат вечниот живот (29, 4).
124. На тој начин, сета своја љубов ја устремуваат кон Господа, се одрекуваат од сѐ, чекајќи Го само Него Единиот со силна желба, со глад и жед, очекувајќи ги секогаш спокојот и утехата од благодатта; не се утешуваат и не се успокојуваат со ништо друго во овој свет; верувајќи, доброволно, непрестајно им се противставуваат на земните помисли, ја чекаат само Божјата помош и Неговата закрила, чекаат Самиот Господ да се насели во нив Самиот Господ и тајно да присуствува во нив, да им помага, да ги поткрепува и да го поддржува во нив секој плод на добродетелите. Зашто има граници и мерки за нашата слободна волја, на љубовта и на расположбата кон сите Божји заповеди. И ваквите души, кои ја исполнуваат мерката на љубовта и на својот долг ќе бидат удостоени со Божјото царство и со вечниот живот (29, 5).
а) Тоа дека општото својство на благодатта е да немаме веднаш доверба во себе си, свети Макариј го објаснува со многу примери од Светото писмо и со давање поуки за тоа, на што сето ова го обврзува верникот.
125. Духовното дејство на Божјата благодат во душата се случува со голема долготрпеливост, со премудрост и со таинствена будност на умот, кога и човекот се подвизува со голема трпеливост во подолг временски прериод и многу години. И делото на благодатта дури тогаш се покажува во него совршено, кога неговата слободна волја, по многу проверувања и искушенија, ќе се покаже послушна на Божјиот Дух, а во тек на време ќе добие опитност и ќе придобие трпеливост. Очигледни примери за ова наоѓаме во Светото писмо. (9,1)
126. Еден од овие примери е и она што читаме за Јосифа. По многу време и по многу години се исполниле со него она што го одредил Бог. Тогаш се исполнило она што било прстскажано за него во неговите виденија. А пред тоа тој поминал низ многу тешкотии и страдања. И кога сѐ храбро претрпел и во сѐ се покажал верен и послушен на Бога, тогаш станал совладетел на фараонот, на египетскиот цар и го прехранил домот на татка си. Тогаш се исполниле пророштвата и виденијата за него. Тогаш се пројавила и Божјата волја за него и сето она што било предвидено за него. Но долго време изминало додека станало сето тоа, зашто таква била Божјата промисла. (9,2)
127. Слично нешто станало и со Давида. Бог него преку пророкот Самуила го помазал за цар. Откако бил помазан за цар, тогаш Саул почнал да го прогонува и тој требало да се спасува со бегање и криење. И каде била силата на Божјото помазание? Каде било брзото извршување на ветувањето? Зашто, веднаш по помазувањето, почнале да го прогонуваат, почнал да страда и да трпи. Тој дури се оддалечил и во пустина, каде немал ни леб да се нахрани. Таму се сокривал спасувајќи се од незнабошците и од луѓето на царот Саул, кои го барале насекаде. И ете, во такви услови живеел оној, кого што Бог го помазал за цар! Потоа, по многу години на искушенија и страдања, кои ги поднесувал великодушно и одлучно Му се предал на Бога, уверен дека сѐ она што го направил Бог со Своето пророчко помазание, и сѐ она што му било речено дека несомнено ќе се исполни. По многу страдање и голема трпеливост се извршила Божјата волја: Давид бил зацарен по многу страдања и искушенија. И тогаш се покажале и се потврдиле за точни и вистински сите пророштва на пророците, како и вистинитоста на помазанието. (9,3)
Ова истото може да се забележи и во животот на Мојсеја, Авраама и на Ное. (9, 4, 5 и 6)
128. Овие примери од Светото писмо ги наведовме како доказ, дека дејството на Божјата благодат се открива во човекот и дека тој го прима овој дар од Светиот Дух, кога верната душа се удостојува за него, по долговремена борба, по искушенија и проверувања кога слободната волја ќе биде проверена преку многу страдања. Кога таа во ништо нема да Го натажи Духот, туку по силата на благодатта, во сѐ ќе биде согласна со заповедите. Тогаш бива удостоена да достигне слобода од страстите, да ја прими полнотата на усиновувањето, кое се искажува во тајната на духовното богатство и на едно разбирање, кое не е од овој свет и кое го добиваат само вистинските христијани. Затоа ваквите луѓе сосема се различни од сите други луѓе. Тие се разумни, учени и мудри кои го имаат во себе си и духот на овој свет.,(9,7)
129. Затоа да се подготвиме со сета наша слободна волја и со целиот устрем да одиме по Господа и да станеме Христови последователи, да ја извршуваме Христовата волја, да ги паметиме и да ги извршуваме сите Христови заповеди, оддалечувајќи се потполно од љубовта кон овој свет и да Му ја предадеме нашата душа само на Единиот Христа. Само ова да го имаме во нашиот ум, само на Него да мислиме, само за Него да се грижиме и само Него Единиот да Гo бараме. Ако, пак, поради нашето тело и неговите желби, не покажеме поголема ревност во извршувањето на заповедите и послушноста спрема Бога, тогаш барем нашиот ум да не се оддалечува од Него - од љубовта спрема Него, туку секогаш да Го бараме Него и да се стремиме кон Него. А подвизувајќи се со ваков ум, со искрени мисли, одејќи по патот на правдата и постојано внимавајќи на себе си, да го примиме ветеното од Светиот Дух Негов, и со силата на благодатта, да се избавиме од погибелта во темнината на страстите, од кои бива опфаќана душата, та преку благодатта да се удостоиме со вечното царство и со блаженствата заедно со Христа во вечни векови, прославувајќи Го Отецот и Синот и Светиот Дух во сета вечност. Амин. (9, 13)
г) Според сето ова, секој што се одлучил да Му служи на Господа, уште во почеток треба да се подвизува, и со силата на својата разумна волја да се принудува на секое добро дело и да се воздржува од сѐ што не го одобрува неговата совест, без да обрнува внимание на тоа што во неговото срце нема сочувство за тоа, зашто срцето некогаш му вели поинаку. Па така, штом си се одлучил да одиш по Господа, веднаш почни да се принудуваш на секое добро и да му се противставуваш на сѐ што e лошо.
130. Кој сака да пристапи кон Господа, да се удостои со вечен живот, да стане Христово живеалиште, да се исполни со Светиот Дух, за да биде во состојба да ги раѓа плодовите на Духот, да ги исполнува Христовите заповеди чисто и беспрекорно, тој треба да започне со тоа: уште во самиот почеток да поверува во Господа, потполно да им се предаде на Неговите заповеди, да се откаже од сѐ во овој свет, така што неговиот ум да не биде зафатен со ништо видливо. Тој треба да биде непрестајно во молитва, со вера непрестајно да Го чека Господа, да ја очекува Неговата помош и посета. Во секој миг ова да биде целта на неговиот ум. Потоа, поради гревот што живее во него, треба да се приморува на секое добро дело и да се труди да ги извршува сите Господови заповеди. Така, на пример, тој треба да се принудува на смиреномудрие пред секој човек, да смета дека е тој најдолен и најлош од сите луѓе, да не бара чест за себе од никого, да не бара ни чест ни пофалба, како што е напишано во Евангелието, но пред своите духовни очи да Го има само Единиот Господ, да ги гледа само Неговите заповеди и да се труди само Нему да Му угодува во своето срце, како што е речено: “Поучете се од Мене, бидејќи сум кроток и смирен по срце, и ќе најдете мир за душите ваши” (Матеј 11, 29).
131. Слично на ова, тој треба да се научи, колку што може повеќе, да биде милостив, добар, милосрден, благ, како што вели Господ: “Бидете милостиви како што е милостив вашиот Отец” (Лука 6, 36). Пред сѐ, никогаш да не го заборава, како свој образец, смирението на Господа и Неговиот живот, Неговата кротост и Неговото однесување со луѓето. Тој треба секогаш да биде на молитва, секогаш да верува и да бара: Господ да дојде и да се всели во Него, да го усовршува и да го поткрепува во извршувањето на Неговите заповеди и Он да се насели во него, во неговата душа како во Свое живеалиште. На тој начин, она што во почетокот ќе го прави со самопринудување, потоа ќе го прави лесно и доброволно, секогаш учејќи се да прави добро, спомнувајќи си секогаш за Господа и очекувајќи Го постојано со голема љубов. Тогаш Господ, гледајќи ја Неговата добра и слободна ревност, гледајќи како се самопринудува да си спомнува за Господа и како своето срце, дури и против својата волја, непрестајно го води кон добро, смиреномудрие, кротост, љубов, дека го води според усрдноста што ја има, со сите свои усилби, тогаш, велам, Господ му ја покажува Својата милост, го избавува од Неговите непријатели и од гревот што живее во него, исполнувајќи го со Светиот Дух. И тогаш веќе без труд и без особени усилби тој почнува да ги извршува сите Христови заповеди или, подобро е да се рече, дека Самиот Господ ги извршува сите Свои заповеди во него, а тој, тој ги раѓа плодовите на Духот. (19, 2)
132. Но оној што пристапува кон Господа, треба на тој начин да се самопринудува кон секое добро: да се принудува на љубов, ако ја нема; да се принудува да биде кроток, ако не е кроток; да се принудува да биде милосрден и да има мнлостиво срце; да се принудува да го поднесува понижувањето и секогаш да биде великодушен; а тогаш, кога го понижуваат или срамат, да не се ожесточува, да не се лути, според зборовите на апостолот: “Не одмаздувајте се!” (Рим. 12, 19). Потребно е да се принудува и да се моли, ако неговата молитва не е добра. Тогаш Бог гледа дека тој човек толку се труди и го прави и она што е против желбите на неговото срце, дека прави големи усилби и се зауздува, Он ќе Му даде добра молитва, ќе му дарува вистинска духовна молитва, ќе му даде вистинска љубов, вистинска кротост, вистинска добрина и милосрдност, со еден збор, ќе го преисполни со духовни плодови. (19, 3)
133. Затоа, кога некој нема добра молитва нека се принудува само да се моли, нека бара од Бога да му даде молитвена благодат, но да не се принудува да биде кроток, смиреномудар, да има љубов и да ги исполнува сите други Господови заповеди; да не се грижи и да не се труди да преуспева и во нив. Тогаш според мерката на неговата желба и усилбите на неговата слободна волја, според неговата молба, ќе му биде дадена делумна молитвена благодат, но по својата духовна состојба тој останува онаков каков што бил и дотогаш. Нема кротост затоа што не се трудел и не се приготвувал да стане кроток; не е смирен затоа што не се молел и не се самопринудувал да биде смирен; нема љубов кон сите луѓе затоа што, молејќи се да му биде дадена добра молитва, не се грижел и не се трудел, не правел усилби да ги придобие и тие добродетели. (19, 4)
134. Но оној што ги нема овие добродетели, кој не ги научил и не се подготвил за нив, тој, ако не се подготвил за нив, таквиот и ако ја добие молитвената благодат, ја загубува по добивањето и паѓа од горделивост или нема да преуспева и да расте во благодатта, која му е подарена, затоа што не се труди со сета своја слободна волја да ги извршува Господовите заповеди. Зашто на Духот живеалиште му се: смиреноста, љубовта, кротоста и другите заповеди на Господа. (19,6)
135. Затоа, оној што сака вистински да Му угоди на Господа и да ја прими небесната благодат на Светиот Дух, тој расте, а за да расте и да се усовршува во Светиот Дух, тој е должен да се принудува да ги извршува сите Божји заповеди и да го покори своето срце, дури и против својата волја, како што е речено: “Затоа се управував според сите заповеди и патот на неправдата го замразив” (Псал. 118, 128). (19, 7)
д) Да се принудуваме на добро, тоа е една од особеностите на подвижништвото. Една друга од овие особености е: да му се противставуваме на сѐ што е лошо. Оваа е истовремено и духовна борба. За неа свети Макариј учи вака:
136. Кој сака вистински да Му угодува на Бога и вистински да го намрази лошото и грешното и да води постојана борба против нив, тој треба да се оддалечува од земните забави, од љубовта кон земните врски и од сите гревовни навики, а во прикриените работи - да се бори со самите духови на злобата, за кои говори апостолот, велејќи: “Нашата борба не е против крвта и плотта, туку против началствата, против властите, против светските управители на темнината од овој век, против поднебесните духови на злото” (Ефес. 6, 120). (21, 1)
137. Човекот, кога ја престапил заповедта и кога бил истеран од рајот, тогаш бил двојно врзан - со двојни вериги: во овој свет - со животните работи, со љубовта спрема светот, односно - со телесните задоволства и со љубовта спрема богатството и славата, спрема имотот, кон жената и децата, кон роднините, кон татковината, кон местото на живеење, кон облеката, и со еден збор, кон сѐ што е видливо, од што словото Божјо ни наредува да се оддалечуваме со силата на нашата слободна волја (затоа што секој се приврзува кон сѐ што е видливо со силата на својата слободна волја), за да можеме да се разврземе и ослободиме од сето тоа и да станеме совршени извршители на заповедите; а лошите и лукави духови тајно ја сопнуваат и ја ставаат во окови на темнината човековата душа. (21, 2)
138. 3aтоa, кога некој ќе го слушне Божјото слово и започне да се подвизува, отфрлувајќи ги од себе сите животни работи и врски, се откажува од сите свои телесни задоволства, се ослободува од нив, тогаш устремувајќи ја постојано својата мисла кон Господа, може да дознае дека во своето срце има една друга борба, друго тајно судрување, борба со помислите, кои доаѓаат од лукавите духови и дека му претстои борба со нив. Па така, вооружен со несомнена вера и со голема трпеливост, Гo повикува Господа, чекајќи од Него помош, зашто уште тогаш може да очекува од Него да го ослободи од тие вериги и од темнината на лукавите духови, односно од дејството на тајните страсти. (21, 3)
139. Оваа борба може да биде прекратена со благодатга и со Божјата сила, зашто самиот човек, со своите сопствени сили, не може да се избави од расејаноста на своите мисли, од невидливите страсти и од нападите на лукавиот. Ако некој е приврзан кон видливите работи во овој свет, тој самиот се врзува со земни вериги и бива победуван од опасните страсти, така што и не може да види оти внатре во него има и една друга борба. И човекот, ако направи усилби и успее да се ослободи од овие видливи светски вериги, од грижите на овој свет и од телесните задоволства, и почне постојано да се прилепува за Господа, оддалечувајќи се од овој свет - тој ќе може по сето тоа да биде во состојба да ја согледа оваа борба на страстите, која се води во него - оваа внатрешна борба и лукавите помисли! И, како што веќе рековме, ако не се ослободи со сето свое срце од сите земни желби и не посака потполно да се доближи до Господа, тој нема да ја познае измамата на злобните духови и на тајните погубни страсти, туку останува туѓ и за себе си, затоа што му се непознати неговите лични рани, па имајќи во себе тајни срасти, ни тој самиот не знае за нив, туку и доброволно се приврзува кон видливото и се прилепува кон земните грижи. (21, 4)
140. A оној што вистински се откажал од светот и почнал да се подвизува, се ослободил од суетните желби, од телесните задоволства, од славата, од властољубието и човечките почести и со сето свое срце се оддалечил од сѐ, дури и тогаш, кога Господ во овој негов подвиг му помага тајно, доколу тој се откажал од светот, и кога со сето свое битие, и со душата и со телото, се утврдил и постојано Му служи на Господа, тој наидува во себе си на противставување, на тајни страсти, на невидливи вериги, на една скриена борба и на еден таен подвиг. Па така, откако ги испросил од Господа и ги примил духовните оружја, кои ги набројува блажениот Павле: оклоп на правдата, шлем на спасението, штит на верата и духовен меч (сп. Ефес. 6, 14-17) , па вооружен со нив, ќе може да им се противставува на ѓаволските лукави напади. Откако ги придобие овие оружја преку моливата, трпеливоста, прозбите, постот и најмногу преку верата, тој ќе биде во состојба да се бори со демонските началства, власти и владетели на светот. На откако на овој начин ги победи непријателските сили при содејството на Светиот Дух и со својата лична ревност во сите добродетели, ќе направи да биде достоен за вечниот живот, прославувајќи Го Отецот, Синот и Светиот Дух, Единиот Бог, на Кого нека Му биде слава и власт во сите векови. Амин. (21, 5)
141. Некои велат дека Бог бара од луѓето само јавни плодови, а дека она тајното го извршува самиот Бог. Но, всушност, не е така. Напротив, до колку некој се оградува како надворешен човек, тој треба да се бори и со помислите, зашто Господ бара од нас ние самите да се гневиме на себе си, да водиме борба со својот ум, да не се согласуваме со порочните помисли и да не се насладуваме со нив. (3, 3)
142. Душата е должна да се противставува, да се бори и да се оградува - да ги одбива своите духовни непријатели. Твоето противставување, ако се трудиш и ако страдаш, најпосле, почнува да победува. Тоа паѓа и станува. Гревот одново го соборува; во десетки борби тој ја победува душата, но по извесно време душата успева да го победи него. И ако душата стои тврдо и во ништо не ослабнува, таа почнува да го надвладува гревот, да го победува. Ете, на овој начин луѓето го совладуваат гревот и стануваат победници над него.(3, 4, 5)
143. Коњот, додека пасе со дивите животни во шумите, не му се покорува на човекот. А кога бива фатен од човекот, тогаш, за да го скроти, тој му става тешка узда, сѐ додека не го научи да го слуша и да му се покорува. Потоа опитниот јавач го увежбува и тренира, за да го оспособи за учество во војна. Тогаш му ставаат оклоп и сѐ друго, го навикнуваат на сето тоа, за да не се плаши. А, ако не се научи и не свикне не може да се воведе во борба, а кога ќе се научи и свикне, штом ќе го слушне трубниот звук, тој и самиот е приготвен да појде против непријателот и со самото свое ” `ржење ги преплашува непријателите”. (23, 2)
144. И душата, слично на коњот, подивена и непослушна од времето на првородниот грев, во пустината на земниот живот, се зближува со зверовите, односно со лукавите духови и продолжува да му служи на гревот. А кога ќе ги слушне Божјите зборови и ќе поверува во нив, тогаш Светиот Дух ја зауздува, и ги одзема дивата навика и телесното мудрување и со неа почнува да управува Христос како јавач. Потоа почнува да страда, да се измачува, што е важно за нејзиното скротување од Духот, кое настанува со постепеното нејзино ослободување од гревовите. Ете, на ваков начин, душата облечена во оклопот на правдата, во шлемот на спасението и штитот на верата, примајќи го и духовниот меч, се научува да води борба со своите духовни непријатели, па вооружена со Господовиот Дух, се бори со духовите на злобата и ги изгаснува вжештените стрели на лукавиот. Без ова свое духовно оружје, душата не навлегува во борба, а кога е со него и во него, штом ја насети духовната борба, излегува “со скокање и 'ржење”, како што вели многустрадалниот Јов (сп. Ј ов 9, 25), зашто од самиот глас на нејзината милитва паѓаат нејзините непријатели. Откако ќе го направи овој подвиг и со помошта на Светиот Дух ќе извојува победа, таа со голема смелост се појавува да ги прими победничките венци и ќе се успокојува заедно со небесниот Цар. (23, 3)
145. Штом се оддалечиш од светот и почнеш да Го бараш Бога и да размислуваш за Него, ти си должен уште и да се бориш со својата природа, со твоите некогашни мисли и навики. А кога ќе почнеш да се бориш против нив, ќе видиш дека има некои помисли, кои се борат против твојот ум. Тие те повлекуваат, почнуваат да кружат околу тебе и да те враќаат кон видливиот свет, од кој си избегал. И токму тогаш ја започнуваш духовната борба, излегувајќи со помисли против помисли, со ум против ум, со душа против душа, со дух против дух. (32, 9)
146. Тогаш се појавува некаква тајна и едвај забележлива сила на темнината, која живее во срцето. И Господ се приближува до твојата душа и до твоето тело, па гледајќи ја твојата борба, ти вдахновува тајни небесни помисли и почнува тајно да те успокојува. И додека те остава уште во состојба на обучување, Он промислува за тебе додека страдаш и ти помага со Својата благодат. А кога веќе се успокоиш, Он ќе ти дава да Го запознаеш и ќе ти каже дека ги допуштил сите тие борби и страдања - за твоја корист. Тоа е исто, како што синот на некој богат човек, кој има воспитувач, кој го накажува и го тепа за да го воспита добро и да го научи, но тоа го прави само додека тој не порасне, и тогаш тој ги заборава сите тешки маки и страдања, и му благодари на својот воспитувач. Така нѐ воспитува и нѐ води и нас благодатта на Светиот Дух додека нѐ учи и превоспитува, а тоа го прави сѐ додека не создаде од нас совршени луѓе. (33, 10)
ѓ) Бидејќи ваков труд му претстои на оној што се решил да Му служи на Господа, освен немилосрдната нагова определеност за вакво подвижништво и вакви трудови, тој има неопходна потреба од размислување, внимание и претпазливост.
147. Оној што сака да живее христијански, со голема точност, тој е должен, пред сѐ, со сите свои сили да се грижи за доброто и чисто размислување на својата душа така што, откако придобие способност точно да ги разликува доброто и злото и секогаш да може јасно да го распознава она што ѝ е, од она што не ѝ е својствено на чистата природа, а навлегло во неа - за да живее правилно и без пречки тој треба: да се користи со размислувањето како со око, да биде во состојба да не се согласува со барањата на внатрешните пороци, па преку тоа да се удостои со божествениот дар и да биде достоен за Господа. (4, 1)
148. Очите му се водач на телото; со нив човекот гледа и тие го водат по добриот пат. Замислете си човек кој оди низ густа шума, обрасната со трнливи грмушки, во која има многу вирови и тиња, низ која не минува изграден пат и нема мостови преку длабоките води. Ако патникот низ ваквата шума е разумен, внимателен и неустрашлив, а имајќи ги и своите очи за сигурен водач, тој ќе ги премине сите тие тешки и опасни места, ќе ја запазува од трњето својата облека и ќе внимава да не ја извалка ни од калта. Очите му служат на секое тело како светлина, му го покажуваат најсигурниот пат, за да не биде повредено кога е на опасни места и да не потоне во длабоките води. Ако низ слични места минува човек невнимателен, мрзлив и невешт, неговата облека ќе биде испокината на парчиња, затоа што не се грижел за неа и не ја собирал околу себе. Тој целиот ќе биде изгребан од прачките и трњето или ќе обгори од запалените огнови и ќе биде испосечен од расфрланите мечеви или целиот ќе се извалка од тињата. Неговата нова и прекрасна облека ќе биде упропастена од неговото невнимание и од неговата мрзливост. Ако ваквиот патник не обраќа потребно внимание на она на што му укажуваат неговите очи, тој може да заглиби во длабоките тињести вирови и да се удави во некој од нив. (4, 2)
149. На сличен начин и нашата душа, која e облечена во прекрасна облека во облеката на своето тело, а го има во себе својот разум, кој им го покажува добриот пат и за душата и за телото, кога минуваат по опасни животни патишта, низ тиња, оган, стрмнини и долови, односно низ желбите, задоволствата и низ незгодите на овој живот, таа е должна насекаде трезвено, разумно и внимателно да се пази од сите опасности. А облеката нејзина, за да биде запазена од искинување, валкање и изгорување, таа треба да ја запази од непотребни грижи, опасности и земни уживања, та да не изгори на огнот од телесните желби. Душата го свртува својот поглед од неподобни работи и претпазливо внимава, слухот да не слуша озборувања и сѐ друго што ѝ нанесува штета, јазикот го задржува од суетни разговори, а рацете и нозете од лоши работи. На душата ѝ е дадена волјата да владее со телото и да не му дозволува да гледа, да слуша и да говори срамни работи, како и да не го прави она што е лукаво и грешно. (4,3)
150. А Господ, кога види дека некој храбро се пази од сите животни задоволства, од грижите на овој свет, од земните вериги и од суетните помисли, на таквиот му ја дарува Својата благодатна моќ и ја запазува во безопасност таквата душа, па таа може да чекори со успех во овој лукав живот. На овој начин, душата ќе биде удостоена со небесни пофалби од Бога и од ангелите затоа што грижливо ја запазила својата облека; колку што тоа било можно, се пазела од секоја пожелба на овој свет, па помагана од Бога, со успех го изодила патот низ борбите на земниот живот. (4, 4)
151. Ако некој поради невнимателност и безгрижност во своето чекорење низ овој живот, својата слободна волја не ја употребува за да се одвраќа од сите светски желби, и ако со сета своја желба не Го бара Бога, неговата облека, односно телото - ќе биде раскинувано и разрането од трњата и дрвјата на задоволствата во овој свет, ќе биде обгорувано и валкано од земната тиња и нечистотија, затоа што не можело да ја запази својата душевна облека чиста. За тоа душата ќе биде судена на Страшниот Хрисов суд што не се запазила чиста во измамите на овој век. За сето ова ќе биде исфрлена од Божјото царство. Што ќе направи Господ со оние, кои по својата слободна волја му се предаваат на светот, кој нѐ мами со своите задоволства и кои талкаат и се загубуваат среде задоволствата во свој живот? Бог му ја дава Својата помош на оној, кој одбегнува од телесните задоволства и од некогашните грешни навики, кој прави усилби својата мисла секогаш да ја устремува кон Господа, се одрекува од себе си и Го бара само Едниот Бог. Таквиот човек Бог го запазува во шумата на овој свет. Он го пази од мрежи и стапици секој оној, “кој со страв и трепет го изградува своето спасение (сп. Фил. 2, 12), кој со сета своја внимателност ги заобиколува мрежите, станиците и похотите во овој свет, кој ја бара Господовата помош и се надева да се спаси Само со помошта на Божјата благодат. (4, 5)
е) Својата воодушевеност во трудовите подвижникот треба да ја бара во надежта и непоколебливата убеденост, дека Господ ќе види колку е усрден неговиот труд, дека ќе се увери во верноста на неговата душа и дека ќе ѝ Го даде Светиот Дух и дека Он Самиот ќе се соедини со неа. Свети Макариј често говори за ова и речиси секоја своја поука за подвижништвото ја сведува на тоа да ја поткрепи оваа надеж.
152. Секоја работа во видливиот свет се прави со надеж дека ќе се добие корист од нашите трудови. А, ако некој не е потполно уверен оти неговите напори ќе му бидат корисни и дека ќе се насладува од нив, тогаш нема ни да ги прави. И земјоделецот е со надеж дека ќе жнее добра жетва и, додека ја чека жетвата, тој лесно ги поднесува своите трудови, како што е речено: “Оној што ора, треба да ора со надеж, и кој што врши, да врши со надеж, за да го добие она, што го очекува (1. Кор. 9, 10). И оној што се жени, ја зема својата жена со надеж дека од неа ќе има наследници. И трговецот заради печалба патува по море и се предава на смртна опасност. Така и оној човек, кој сака да му бидат светли срдечните очи, си наложува да се оддалечува од работите на овој свет, го минува своето време во молитви и прозби, Го очекува Господа да дојде при него, и да му се јави и да го очисти гревот што живее во него. (14, 11)
153. Христијанинот треба да има надеж, радост и очекување на идното царство и спасение, и постојано да говори: “Ако не бидам спасен денес, ќе бидам избавен утре”. Оној што сади лозје, пред да почне да се труди околу тоа, тој има во себе радост и надеж; и додека уште нема вино, тој живо ја замислува својата винарска визба, ја пресметува печалбата, па со такви мисли ја започнува работата и почнува да се труди; надежта и очекувањето го поттикнуваат да работи и да се труди и да прави не мали издатоци за остварување на својата замисла. И земјоделецот, и оној што си прави куќа, најнапред трошат многу од својот имот, со надеж дека сето тоа во иднина ќе им се исплати. Па и во делото на душевното спасение човекот ја има радоста и надежта дека ќе биде спасен и ќе добие вечен живот. Ако ги нема, тогаш нема да може да ги истрпи страдањата и да го носи тешкиот товар по тесниот пат во животот. А радоста и надежта му даваат сили да се труди, да ги поднесува страдањата и да го носи тешкиот товар по тесниот и тежок пат. Надежта и радоста, што го придружуваат, му помагаат да се труди, да ги претрпува страдањата, да го носи тешкиот товар и да оди по тесниот пат. (26, 11)
154. Оној што верува треба да Му се моли на Бога да се промени неговата расположба со изменувањето на неговото срце. Кон Него треба да ги издигнува и својот ум и своите помисли и да не мисли за ништо друго, освен за она што очекува да Го види. Душата треба да настојува да ги собира своите од гревот расеани мисли, да ги воведува во домот на своето тело, непрестајно да пости и со љубов да Го очекува Господа - кога Он ќе дојде и сѐ ќе собере во неа заедно. Бидејќи иднината е непозната, таа треба да се надева само на својот Г оспод. Во Светото писмо се вели: Не бој се, “пред тебе ќе одам, планини ќе рамнам, бакарни врати ќе разбивам и железни резиња ќе кршам” (Иса. 45,2). И уште се вели: Внимавај на себе си; “пази се, да не влезе во срцето твое лукава мисла” (5. Мој. 15,9) и не говори во твоето срце: овој е “народ голем, многуброен и јак” (5. Мој. 2, 21). (31, 1-2)
155. Ако не бидеме мрзливи и ако не се предадеме на лоши и порочни помисли, туку со силата на нашата волја ќе го собереме својот ум, наложувајќи им на нашите мисли да се стремат кон Господа, тогаш секако Бог доброволно ќе дојде при нас и навистина ќе нѐ земе при Себе Си, зашто и богоугодниот живот и служењето на Бога зависат од тоа какви се нашите мисли. Затоа, да се грижиме да Му угодуваме на Господа, секогаш да Го очекуваме внатре во нас и со сета наша слободна волја да се стремиме кон Него. Зашто според тоа колку го собираш твојот ум во барањето на Бога, со иста таква сила и уште поголема Он со својата љубов и грижа настојува да дојде при тебе и да те успокои. Он го гледа твојот ум, ги следи твоите помисли и мисли, гледа како и колку Го бараш, дали Го бараш со сета своја душа и со сите твои мисли или го правиш тоа мрзливо и без чувства. (31, 3)
156. И кога ќе ја види ревноста на твоето барање, тогаш ќе ти се јави, ќе ти се открие, ќе ти ја даде својата помош, ќе ти помогне да победиш и ќе те избави од сите твои непријатели. Затоа, да го издигнеме нашето тело, да изградиме жртвеник, да ги ставиме врз него сите наши помисли и да Му се молиме на Господа да испрати од небото невидлив и голем оган, и да го изгори овој жртвеник и сѐ што е на него. И тогаш ќе паднат сите Ваалови жреци, односно сите непријателски сили и тогаш ќе го видиме небесниот дожд (сп. 3. Цар. 18, 44), кој ќе падне врз душата и така во нас ќе се исполни Божјото ветување, како што вели пророкот: “Bo оној ден ќе ја подигнам паднатата скинија Давидова, ќе ги пополнам пукнатините нејзини, срушеното ќе го подигнам и ќе ја средам, како во поранешните дни” (Амос 9, 11). (31, 4-5)
ж) Свети Макариј не навлегува во подробностите од подвижничкиот живот, затоа што оние кои го слушале и кон кои биле упатувани овие поуки ги знаеле и ги извршувале. Тој само набројува некои од нив, како што се: постот, бдението, самувањето, телесниот труд, послушноста, взаемното помагање и трпеливоста. Тој говори опширно само за молитвата, затоа што е таа хороводителка на сите добродетели и подвизи и особено затоа што преку неа бива примено наитието на Светот Дух.
157. За надворешното подвижништво и за тоа кој начин на живеење е повозвишен и прв, знајте го, возљубени, следново: сите добродетели се поврзани меѓу себе, како алки на една верига и едната зависи од другата: молитвата од љубовта, љубовта од радоста, радоста од кротоста, кротоста од смирението, смирението од служењето, служењето од надежта, надежта од верата, верата од послушноста, послушноста од едноставноста. Така и лошите дела, од друга страна, зависат едно од друго: омразата од раздразнетоста, раздразнетоста од гордоста, гордоста од славољубието, славољубието од неверувањето, неверувањето од жестокоста на срцето, жестокоста на срцето од мрзливоста, мрзливоста од унинието, унинието од нетрпеливоста, нетрпеливоста од честољубието. И другите делови на порокот, исто така се поврзани меѓу себе, како и добродетелите што зависат една од друга. (40, 1)
158. Она што е главно се наоѓа во добрата ревност, а врвот на заслугите е во постојаната молитва. Неа, ако ја просиме од Бога, можеме секојдневно да ги добиваме и другите добродетели. Затоа оние што неа ја придобиле добиваат општење со Божјата светост, и духовна работливост, како и собир на умствена расположеност како неискажлива љубов спрема Господа. Зашто оној што секој ден се принудува на молитва, тој се разгорува со нераскинлива љубов спрема Господа бидејќи оној што секој ден се принудува на молитва тој со тоа покажува колку силно е приврзан кон Него, колку е пламена оваа негова желба и затоа ја добива благодатта за духовно осветување на совршенството. (40, 2)
159. Ние не треба да cе молиме по телесна навика и не молитвено да повикуваме или да молчиме, затоа што така сме навикнале или да коленичиме, туку прибрано и трезвено да внимаваме со нашиот ум, да чекаме кога ќе дојде Бог и ќе ја посети нашата душа во сите најразновидни нејзини состојби умствени и чувствителни. И така, некогаш треба да молчиме, а понекогаш треба да cе молиме на глас и да извикуваме; и во едниот и во другиот случај нашиот ум треба да биде утврден во Бога. Како што нашето тело, кога е зафатено со некаква работа, предавајќи ѝ се целосно на работата, бива потполно усмерено кон она што го работи и сите негови делови се концентрирани во тоа што го работи, така и нашата душа, кога се моли, треба потполно да ѝ се посветува на молитвата и на љубовта спрема Бога, да не биде расејувана во своите мисли, туку сѐ што бара да го очекува само од Христа. И тогаш Самиот Господ ќе ја просвети, ќе ја научи што треба да бара од Него и ќе ѝ подари чиста, духовна и достојна молитва, за Него на Кого треба да Му се поклонуваме со дух и со вистина. (33, 1-2)
160. Оние што пристапуваат да Му се молат на Бога, тоа треба да го прват молчејќи, со мир и голем духовен спокој и да Му се обраќаат не со непристојни и смешни извикувања, туку со чисти чувства и со чисти мисли. Божјиот слуга треба да биде духовно среден и секогаш да биде кроток и мудар, како што вели пророкот: “А еве на кого ќе погледнам: на смирениот и паднатиот со дух и на оној што трепери пред Моето слово” (Иса. 66, 2). Истото го наоѓаме и кај Мојсеја и Илија кога им се јавувал Бог. За да се прослави величеството на Господа, луѓето се служеле и со труби и со песни, но Божјото јавување секогаш било проследувано со мир, молчење и спокој. Зашто е речено: “Излези и застани на гората пред лицето Господово; и, ете, Господ ќе мине, и голем и силен ветар кој ридови урива и соборува карпи пред Господа; но не е Господ во ветрот; по ветер земјотрес, но не е Господ во земјотресот; по земјотресот оган, но не е Господ во огнот; по огнот здив од тих ветар, и таму е Господ” (3. Цар. 19, 11-12). А со ова се покажува дека Божјиот спокој се наоѓа во мирот и поредокот. (6, 1-2)
161. Вистинската основа на молитвата е: да бидеме внимателни спрема нашите мисли и да се молиме молкум и со мир. Човекот што се моли сето свое внимание да го свртува кон мислите и сѐ она што му служи за храна на лукавиот да го отфрла и да го оддалечува од себе си; со своите мисли да се устремува кон Бога, да ги собира своите добри мисли и да прави јасна разлика меѓу добрите и лошите мисли. Грешната душа е слична на голема планинска шума или на трски во река или на трнливи грмушки, па оној што сака да помине низ овие места треба да ги пружа своите раце напред и со усилба да ги турка нивните гранки пред себе. Така и душата е опкружена со шума од помисли, кои доаѓаат од демонските сили, така што имаме потреба од голема ревност и постојана внимателност, за да ги отстраниме тие туѓи помисли, кои доаѓаат од непријателските сили. Оние што се внимателни спрема помислите целиот свој молитвен подвиг го вршат внатрешно. И ваквото разбирање и размислување им овозможува да успеваат во одбивањето на спротивните помисли и да живеат според Божјата волја. (6, 3-6)
3) Од претпазливостите што треба да ги има подвижникот, свети Макариј препорачува повеќе од сѐ - да не се задржуваме само на надворешната исправност. Од надворешна страна, подвижништвото има задача да нѐ навикне на сите подвизи и на сите добродетели, но не само затоа да се задржиме на нив, туку тие да ни послужат за развивање на духовниот живот и за придобивање на силата на Светиот Дух. Но некои се задржуваат само на надворешноста, стигнуваат до исправно однесување, а на своето срце не му обраќаат никакво внимание и не ја бараат благодатта на Светиот Дух. Свети Макариј ни советува да се пазиме од ова повеќе од сѐ.
162. Многумина, кои строго внимаваат за она што е надворешно, кои се занимават со наука и се грижат за правилен живот, мислат дека човекот е совршен, а не навлегуваат во неговото срце, не ги забележуваат таму пороците, кои владеат над душата. Меѓутоа, таму е коренот на пороците, внатрешната порочност на мислите; разбојникот се крие во самиот дом и затоа треба да се бориме против демонските мисли во себе си. И ако некој не се бори со гревот што е во нас, тогаш внатрешниот порок, кој се развива постепено, па со своето засилување го води човекот во јавни гревови доведува до извршување на гревовите; затоа што злото е како истекот на изворот, низ кој секогаш истечува она што извира. Затоа настојувај да го задржуваш течењето на порокот, за да не паднеш во илјада зла (15, 46).
163. Светот страда од болеста порок, а не го знае тоа. Постои нечисг оган, кој го распалува срцето, стигнува до сите делови и ги поттикнува луѓето да прават илјада лоши дела. И тие внатрешно се раздразнуваат и насладуваат со блудни помисли, вршат блуд внатре во своето срце, а кога тоа зло на тој начин ќе си најде храна за себе си, луѓето што го имаат во себе - паѓаат и во јавен блуд. Истото станува и со среброљубието, и со славољубието, и со гордоста, и со пакоста и со раздразнетоста. Тоа е исто како кога е некој повикан на гозба и пред него се ставени многу јадења, така гревот ти нуди да вкусиш од сѐ што е предложено и тогаш душата која се насладува, се оптоварува (15, 48).
164. Можеби некој ќе рече: “Јас постам, живеам испоснички, го раздадов мојот имот, па според тоа - јас сум свет. Но, воздржувањето од она што е лошо уште не значи совршенство. Треба да навлеземе во умот, во длабочината на помислите и да ја отепаме тамошната змија, која се прикрива под самиот ум, која се вгнездува во нас и нѐ умртвува во најскришните места на нашата душа. Нашето срце е како бездна и затоа ние треба да се трудиме да ја исчистиме и исфрлиме од него секоја нечистотија. Сите оние што ги сакаат: мудроста, Законот, апостолите и Христовото доаѓање, имаат една единствена цел: очистувањето. Секој човек, и Јудеецот и Елинот, ја сакаат чистотата, но не можат сами да напарват да бидат чисти. Затоа треба да знаеме како, на кој начин и со какви средства може да се дојде до чистотијата на срцето. Ова не може да се постигне, освен со Распнатиот на крстот. Он е патот, вистината, животот, вратата, скапоцениот бисер, животот и небесниот леб. Без оваа вистина - никој не може да ја познае вистината и да се спаси. Затоа, како што во размислувањето за надворешниот човек и за видливите работи, ти си се откажал до сѐ и целиот твој имот си им го раздал на сиромаси, тогаш, ако имаш знаење и сила на зборовите, треба и светската мудрост да ја отфрлиш од себе си и се да сметаш за ништо. Само тогаш ќе можеш да се поучуваш со безумната, проповед, која е вистинската мудрост, која не се состои во убавината на зборовите, туку во силата, која дејствува со светиот крст. (17, 15)
165. Најглавното оружје за борецот и подвижникот е: да влезе во своето срце и да почне борба со сатаната, да се намрази себе си, да се откаже од својата душа, да се гневи на неа, да ја прекорува, да им се противставува на своите навики, да се препира со своите помисли да се бори со себе си. (26, 12)
166. А, ако видливо го пазиш своето тело од валкање и од блуд, ако внатрешно се распалуваш и правиш блуд во своите мисли ти си пред Бога блудник и нема да ти користи твоето девствено тело. Како што младич, кој со итрина измами некоја девојка и ѝ ја одземе невиноста, таа ќе му биде одвратна на својот младоженец, така и твојата бесплодна душа, која стапува во општење со змијата, која живее внатре во неа, со лукавиот демон, прави блуд пред Бога. А напишано е: “Секој што ќе погледне на жена со желба, тој веќе извршил прељуба со неа во срцето свое” (Матеј 5, 28). Зашто има блуд што се врши телесно, а има и блуд на душата кога таа стапува во однос со сатаната. Таа иста душа бива содружничка и сестра или на демоните или на Бога и на ангелите; кога прељубодејствува со ѓаволот таа му станува одвратна за Небесниот Младоженец. (26, 13)
167. Не еднаш сме говореле во приказна за земјоделецот, кој, откако се потрудил и го фрли семето в земја, треба да го чека дождот одозгора. А, ако не се појави облак и не дувне ветар, трудот на земјоделецот нема да му донесе никаква корист и семето негово ќе остане во земјата. Да го примениме ова кон духовното. Ако човекот се ограничи само на своите сопствени сили, а не ги прими и силите од Бога, тој не може да принесе плодови достојни за Господа. А во што се состои работата на самиот човек? Во ова: да се откаже од светот и да се оддалечи од него, да живее во молитвата, во бдение и во љубов со Бога и со своите ближни. Да биде во сето тоа тоа е негова лична работа. Но, ако се ограничи само на својата лична работа и не сака да прими и нешто друго, не се надева на тоа, тогаш ветровите на Светиот Дух нема да дувнат во неговата душа, нема да се појави над неа облак на небото, нема да падне роса од небото за да ја ороси таа душа. Таквиот човек не може да роди плодови достојни за Господа. (26, 19)
3) Од бројот на оние што се надворешно исправни свети Макариј ги издвојува особено оние, кои се занимаваат со книги и разговори, кои научиле и слушнале за сето ова и сметаат дека го знаат и дека им е јасно, па затоа и говорат за него и го толкуваат, но тие и не почнуваат да живеат според она што го знаат. Поради тоа тие во своето духовно знаење заостануват и зад оние најпростите, па затоа и нивното толкување не е исправно.
168. Оној што говори за духовните работи, а тој самиот не ги доживеал, сличен е на човек, кој, со настанувањето на дневната жештина, оди низ пустина, па, измачувајќи се од жед, опишува буен вруток, од кој истекува вода, замислува дека ние, а и устата и јазикот му се исушени од неизгасната жед, или на човек, кој говори за сладоста на медот, а тој самиот никогаш не вкусил мед и не ја знае неговата вистинска сладост. Па затоа, кога станува збор за совршенството, за радоста или за бестрастието, оние што не ги доживеале и почувствувале во себе си вистински, што не се увериле лично во нивното постоење, кога говорат за сето тоа она што го говорат не е сѐ онака како што го опишуваат тие. Зашто, тие луѓе, кога по извесно време ќе се удостојат да ги доживеат тие работи лично, тогаш тие размислуваат во себе си и велат: “Не е така, како јас што претпоставував. Jac поинаку размислувам, а тоа било сосема различно, поинаку дејствува Светиот Дух”. (17, 12)
169. Едно нешто е да разликуваме за лебот и за трпезата, а сосем друго нешто e да јадеме леб или да употребуваме друга храна. Едно е да позборуваме за сладоста на некој пијалок, а сосема друго нешто е да наточиме од тој пијалок и да го пиеме. Едно нешто е да размислуваме за војна и за храбри борци, и за страшни борби и војни, а сосем друго нешто е да бидеме во војнички редови и да навлеземе во крвава борба со непријателите, да напредуваме и да отстапуваме, да нанесуваме и да примаме удари, да победуваме и да бидеме победени. Така е и во духовните работи: поинаку е само со научно знаење и со разум да го објаснуваме она што го кажале другите, а сосема друго нешто е - да имаме навистина и суштинско сокровниште во нашиот внатрешен ум, да имаме благодат и да го чувствуваме вкусот и дејството на Светиот Дух. Оние што изговараат само зборови, тие само замислуваат дека знаат нешто и се гордеат со својот ум. (27, 12)
170. Како што во светот, кога се објавува војна, всликодостојниците и учените луѓе не се пријавуваат, туку плашејќи се да не бидат убиени, остануваат во своите домови, а во војна одат сиромасите и непознатите и се случува тие да ги победат непријателите и да ги протераат од својата земја, та потоа за тоа тие биваат наградувани и одликувани, па добиваат почести и високи служби, така што великодостојниците и богатите, кои не учествувале во војната, остануваат зад нив. Истото бива и во духовниот живот. Простите, штом ги слушнат првпат зборовите, веднаш искрено ги извршуваат Божјите заповеди, и затоа добиват од Бога голема благодат, а оние што се прават многу паметни и учени, се трудат да ги објаснат зборовите што ги слушнале до нивната длабочина, но не сакат да се борат и да го победуваат гревот и ѓаволот, па затоа остануват изоставени и надминувани од оние што учествувале во борбите и што победиле. (43, 8)
и) Па така, со сите сили треба да се грижиме да ја добиеме благодатта на Светиот Дух. Зашто, ако Светиот Дух не е во тебе, сите твои трудови и жртви ќе бидат без значење, и во денот на твојата телесна смрт ќе те зграпчат бесовите и ќе те одвлечат во бездната. А оној што Го има Светиот Дух во себе, тој ќе ги изгори.
171. Ако некој заради Господа, оставајќи ги своите најблиски, откажувајќи се од светот и насладите на овој свет, како и од имотот, од својот татко и од својата мајка, па се распне себе си и стане како туѓинец и сиромав, кој е лишен од сѐ, на место спокојот на овој свет - не добие во себе божествен спокој, не почувствува во својата душа никаква духовна наслада, на место во гниежлива облека - не се облече во риза на божествената светлина, по внатрешниот човек, ниту, место некогашното телесно општење не го доживее несомненото во својата душа општењето со небесното; место видливата радост од овој свет -да ја има во себе си радоста духовна, утехата од небесната благодат и тогаш ќе може да рече заедно со псалмопеачот Давид, кој вели: “А јас пред лицето Твое ќе се покажам во правда, ќе се наситам кога ќе ми се покаже славата Твоја” (Псал. 16, 15). Со еден збор, место привремената наслада, нема да го прими сега во својата душа она што го сакал онаа вечна наслада. И тогаш тој е како обезумен и е за жалење повеќе од сите луѓе: лишен е и од сегашните и од божествените наслади; не ги познал во својот внатрешен човек божествените тајни. (49, 1)
172. А тоа што душата навидум сама од себе, што претрприема и што сака да направи, надевајќи се само на својата сила, мислејќи, помислувајки дека сама, без помошта на Светиот Дух може да ја доведе до совршенство, и во тоа многу греши: зашто е непогодна за небесните живеалишта и за небесното царство онаа душа, која мисли дека ќе може само со своите сили, без помошта на Светиот Дух, да ја придобие совршената чистота. Ако оној човек, кој се наоѓа под влијание на страстите, не пристапи кон Бога, кога се одрече од светот, и не поверува со надеж и трпеливост, дека ќе добие некое необично добро за својата природа, односно силата на Светиот Дух, а во неговата душа не навлезе од Господа одозгора божествениот живот, не го чувствува вистинскиот живот, нема да се отрезни од светската опијанетост и просветлувањето од духот нема да болсне во неговата помрачена душа; нема да се раздени во неа светиот ден и нема да се разбуди од длабокиот сон на незнаењето, за да може вистински да Го дознае Бога со помошта, силата и дејството на Божјата благодат. (24, 5)
173. Затоа, оној што се труди да поверува, и да пријде кон Господа - тој треба да се моли, за да Го прими Божјиот Дух, бидејќи Он е живот на душата и затоа Господ дошол на земјата: за уште овде да ѝ даде живот на душата - да ѝ Го даде Светиот Дух. Зашто е речено: “Додека ја имате Светлината, верувајте во Светлината” (Јован 12, 36), “оти настапува ноќ, кога не ќе може никој да работи” (Јован 9, 4). Ако некој овде не го барал и не го примил животот на душата, односно божествената светлина на Духот, тогаш тој во денот кога неговата душа ќе излезе од телото - ќе се одвои на левата страна, на страната на темнината; нема да влезе во небесното царство, туку ќе го има својот крај со ѓаволот и со неговите ангели. Или, како што златото или среброто, кога ќе бидат фрлени во оган, стануваат почисти и поскапоцени, затоа што ни дрвата, ниту тревата можат веќе да ги изменат; тие стануваат како огнот и проголтуваат сѐ што им се приближува. Така и душата, која живее во духовниот оган и во божествената светлина, нема да претрпи никакво зло ни од еден од лукавите духови, а и ако се приближи некој од нив, тој бива уништен од огнот на Духот. Или како што птицата, кога лета во висините, нема никакви грижи и не се плаши ни од ловец, ниту од итрите и крвожедни зверови; таа лета, издигната високо и се подбива со сите нив, така и душата, откако ги прими крилата на Духот, се издигнува над сѐ во небесните височини со сите се подбива и од ништо и од никого не се плаши. (3, 6)
174. A ако некој уште ја нема утврдена во себе си Божјата благодат, тогаш тој и дење и ноќе, да ја бара, за да го раководи кон доброто. Ако го нема уште тоа, тогаш барем, да се труди да ги има во себе си: грижата, стравот, жалењето и скрушеноста на срцето да биде во него. (16, 6)
Свети Макариј Велики